O le a le mea e te manaʻomia ona e iloa e uiga i faiga faʻaogaina?

Lisi o Mataupu

infographic o faiga fa'aoga eseese

Se'i fa'aalu sina minute e fesoasoani ia te oe e malamalama atili ai i lau faiga fa'aogaina.

O le faiga fa'aogaina o le polokalame pito sili lea ona taua e fa'aoga i lau komepiuta. 
E fai ma fa'avae mo le fa'aogaina o isi mea uma.

O le a le faiga fa'aoga?

O se faiga fa'aoga (OS) o le polokalame autu lea i luga o se komepiuta. 

E faia ai galuega eseese, e aofia ai

Fuaina o ituaiga o polokalama oe mafai ona faʻapipiʻi

Fa'amaopoopoina o talosaga o lo'o fa'agaoioi i luga o le komepiuta i so'o se taimi

Ia mautinoa o vaega taitasi o meafaigaluega, e pei o lomitusi, keyboards, ma disk drives, e fesootai lelei uma

Fa'ataga talosaga e pei o le fa'agaioiina o upu, tagata fa'atau imeli, ma tagata su'esu'e i luga ole laiga e fa'atino galuega i luga ole faiga e pei o le tusiaina o fa'amalama ile lau, tatala faila, feso'ota'i i luga ole feso'ota'iga ma fa'aoga isi punaoa fa'aletino e pei o lomitusi, ma ta'avale tisiki.

Lipoti o fe'au sese

O le OS fo'i e fuafua pe fa'apefea ona e va'ai faʻamatalaga ma faatino galuega. 

O le tele o faiga fa'aoga e fa'aogaina ai le fa'aoga fa'akomupiuta po'o le GUI, lea e tu'uina atu fa'amatalaga e ala i ata e aofia ai fa'ailoga, fa'amau, ma pusa fa'atalanoaga fa'apea fo'i ma upu. 

O nisi faiga fa'aogaina e mafai ona fa'alagolago tele i feso'ota'iga tusitusi nai lo isi.

E fa'afefea ona e filifilia se faiga fa'aoga?

I ni faaupuga faigofie, pe a e filifili e faʻatau se komepiuta, e masani ona e filifilia se faiga faʻaoga. 

E ui lava e mafai ona e suia, e masani lava ona lafo e le au faʻatau komepiuta i se faiga faʻapitoa. 

E tele faiga fa'aoga, e tofu lava ma uiga eseese ma fa'amanuiaga, ae o mea nei e tolu e sili ona taatele:

pupuni

pupuni, fa'atasi ai ma fa'aliliuga e aofia ai le Windows XP, Windows Vista, ma le Windows 7, o le fa'aoga masani lea mo tagata fa'aoga fale. 

E gaosia e Microsoft ma e masani ona aofia i masini fa'atau i faleoloa fa'aeletonika po'o mai tagata fa'atau e pei o Dell po'o Gateway. 

O le Windows OS e faʻaaogaina se GUI, lea e tele tagata faʻaoga e sili atu ona manaia ma faigofie ona faʻaoga nai lo fesoʻotaʻiga faʻavae.

faamalama 11
faamalama 11

Mac OS X

Fausia e Apple, Mac OS X o le faiga faʻaogaina o loʻo faʻaogaina i komepiuta Macintosh. 

E ui lava e faʻaaogaina se GUI ese, e foliga tutusa ma le Windows interface i le auala e faʻaogaina ai.

Mac OS
Mac OS

Linux ma isi faiga fa'agaioiga e maua mai e UNIX

Linux ma isi faiga e maua mai i le UNIX operating system e masani ona faʻaogaina mo fale faigaluega faʻapitoa ma sapalai, e pei o upega tafaʻilagi ma imeli. 

Talu ai e masani ona sili atu ona faigata mo tagata faʻaoga lautele pe manaʻomia le poto faʻapitoa ma tomai e faʻagaioi ai, latou te le lauiloa i tagata faʻaoga fale nai lo isi filifiliga. 

Ae ui i lea, a'o fa'aauau pea ona fa'atupuina ma fa'afaigofie ona fa'aoga, atonu e sili atu ona ta'uta'ua i faiga fa'aoga masani ile fale.

linux saoloto
linux saoloto

Faiga Fa'agaioiga vs. Firmware

An faiga faagaoioia (OS) o le polokalama faakomepiuta sili ona taua e pulea ai punaoa faakomepiuta, meafaigaluega, ma ofoina atu auaunaga masani i polokalama komepiuta. E le gata i lea, na te pulea le faagasologa ma le manatua o le komepiuta, faatasi ai ma le fesootai ma le komepiuta e aunoa ma le iloa tautala i le gagana masini. A aunoa ma se OS, o le komepiuta poʻo soʻo se masini eletise e leai se aoga.

O le OS a lau komepiuta e pulea uma meafaigaluega ma polokalama faakomepiuta i luga o le komepiuta. Ole tele ole taimi e tele polokalame faakomepiuta o lo'o fa'agaoioi ile taimi e tasi, ma e mana'omia uma ona fa'aoga ile vaega ole fa'agaioiga tutotonu (CPU), teuina, ma le manatua o lau komepiuta. Ole OS e fesoʻotaʻi ma nei mea uma ina ia mautinoa e maua e punaoa taʻitasi mea e manaʻomia.

E ui lava e le o se faaupuga lauiloa e pei o meafaigaluega poʻo polokalama, o le firmware o loʻo i ai i soʻo se mea - i luga o au masini feaveaʻi, o lau komipiuta motherboard, ma e oʻo lava i lau TV mamao. O se ituaiga faʻapitoa o polokalama faʻapitoa e faʻaogaina se faʻamoemoega tulaga ese mo se vaega o meafaigaluega. E ui lava e masani mo oe le faʻapipiʻiina ma le faʻapipiʻiina o polokalama i luga o lau PC poʻo le telefonipoto, atonu e seasea ona e faʻafouina le firmware i luga o se masini. E le gata i lea, e na'o le mea e te faia pe afai e talosagaina oe e le kamupani gaosi oloa e foia se faafitauli.

O le a le Ituaiga o Mea Fa'aeletonika o lo'o i ai faiga fa'aoga?

O le tele o tagata e fa'aogaina masini fa'aeletonika, e aofia ai telefoni poto, komepiuta, komepiuta feavea'i, po'o isi masini fa'apipi'i lima, i taimi masani. Ma o le tele o nei masini e taʻavale i luga o se OS. Ae ui i lea, naʻo ni nai tagata e iloa le gafatia o le OS ma pe aisea e sau ai muamua i luga o le tele o masini.

A'o e mauaina le tele o komepiuta feavea'i ma PC e fa'aoga i Windows, Linux, po'o macOS, o le tele o telefoni feavea'i ma isi masini feavea'i e fa'aoga ile Android po'o iOS. E ui lava o le tele o OS e eseese tele, o latou gafatia ma fausaga e tutusa lelei i le mataupu faavae.  Faiga faʻavae aua le na o le tamo'e i masini faaeletonika masani e pei o telefonipoto po o komepiuta. O le tele o masini lavelave o le a fa'atautaia se OS i tua.

Seia oʻo i le 2019, na sau le iPad ma le iOS faʻapitoa. Ole taimi nei, e iai lana lava OS e ta'ua o le iPadOS. Ae ui i lea, o le iPod Touch o loʻo faʻaauau pea ile iOS.

O le fea le Faiga Fa'agaioiga e Sili ona Saogalemu?

Tuuina atu e leai se mea maualuga maualuga poʻo se faʻafefiloi atoa o tekinolosi e fuafua ai se faiga faagaoioia ona o le “sili atu ona saogalemu” nai lo isi, o le ā le auala sili e tali ai lenei fesili?

E tusa lava po o le a le mea e fai mai ai nisi o loʻo faʻapipiʻi OS, o le saogalemu e le o se faʻamaufaʻailoga e mafai ona e faʻatuina i se OS. E mafua ona o le puipuiga e le o se vaega e mafai ona e "faaopoopo" pe "aveese". E ui o foliga e pei o le puipuiga o le system, codesigning, ma le sandboxing o se itu uma o le saogalemu lelei, o le puipuiga o pisinisi o se talosaga poʻo se seti o talosaga e manaʻomia ona i totonu o lau DNA faʻalapotopotoga.

E pei o le taimi nei, OpenBSD e sili ona malupuipuia faiga faagaoioia avanoa i le maketi. O se tasi lea o OS e tapunia uma tulaga lamatia saogalemu, nai lo le tuʻua o le puipuiga malu vaivaiga matala lautele. Ia, e fa'alagolago i le tagata fa'aoga e filifili ma le iloa po'o fea foliga e tatala. E le gata ina ta'u atu i tagata fa'aoga le mea latou te ono a'afia ai ae fa'aali atu fo'i ia i latou le auala e tatala ma tapuni ai fa'afitauli fa'aletonu eseese. 

Afai o oe o se tasi e fiafia e taaalo faatasi faiga faʻaauau, OpenBSD o le OS lelei mo oe. Afai e te le fa'aogaina i taimi uma se komepiuta, o le a sili atu lou lelei ile Windows po'o iOS na fa'apipi'i muamua.