Faitau faʻatasi e aʻoaʻo pe faʻafefea ona e puipuia lau pisinisi mai mea sili ona taatele osofaiga i luga o le initaneti. O autu e 5 o loʻo aofia ai e faigofie ona malamalama, ma taugofie le faʻatinoina.
1. Fa'aola lau fa'amaumauga
Ave fa'amaumauga masani o au fa'amatalaga taua, ma suʻega e mafai ona toefuatai mai.
O lenei mea o le a faʻaitiitia ai le faʻalavelave o soʻo se faʻamatalaga leiloa mai le gaoi, afi, isi faʻaleagaina faaletino, poʻo le ransomware.
Fa'ailoa mea e mana'omia ona fai i tua. E masani lava o lenei mea o le a aofia ai pepa, ata, imeli, fesoʻotaʻiga, ma kalena, e teu i totonu o nai faila masani. Fai le fa'aola o se vaega o lau pisinisi i aso uma.
Ia mautinoa o le masini o loʻo i ai lau faʻamaumauga e le o fesoʻotaʻi tumau i le masini o lo'o i ai kopi muamua, e le fa'aletino pe i luga o se feso'otaiga fa'apitonu'u.
Mo fa'ai'uga sili ona lelei, mafaufau e tua i le ao. O lona uiga o au fa'amaumauga o lo'o teuina i se isi nofoaga (e ese mai ou ofisa/masini), ma e mafai fo'i ona e mauaina vave, mai so'o se mea. Siaki a matou fa'amaumauga o oloa mo 'au'aunaga faaleoleo ao saunia pisinisi.
2. Tausia saogalemu au masini feaveai
O telefoni feaveaʻi ma laupepa, e faʻaaogaina i fafo atu o le saogalemu o le ofisa ma le fale, e manaʻomia le sili atu puipuiga nai lo masini komepiuta.
Su'e le PIN/puipuiga upusii/faailoa tamatamailima mo masini feaveai.
Fa'atulaga masini ina ia mafai pe a leiloa pe gaoia siaki, solo mamao, pe loka mamao.
Taofi lau masini ma fa'apipi'i uma polokalame fa'afou, fa'aaogaina le 'fa'afou otometi' filifiliga pe a maua.
A lafoina faʻamatalaga maʻaleʻale, aua le faʻafesoʻotaʻi i nofoaga lautele Wi-Fi - fa'aoga feso'ota'iga 3G po'o 4G (e aofia ai le tethering ma wireless dongles) po'o le fa'aoga VPNs. Siaki a matou fa'amaumauga o oloa mo 'au'aunaga VPN ao ua saunia e atina'e.
3. Puipuia le faaleagaina o malware
E mafai ona e puipuia lau faʻalapotopotoga mai faʻaleagaina e mafua mai i le 'malware' (polokalame faʻaleagaina, e aofia ai faʻamaʻi) e ala i le faʻaaogaina o ni auala faigofie ma taugofie.
Faʻaaoga antivirus polokalame i komepiuta uma ma komepiuta feaveai. Fa'apipi'i na'o polokalama fa'amaonia i luga o papa ma telefoni feaveaʻi, ma taofia tagata faʻaoga mai le laʻuina mai o polokalame a isi vaega mai punaoa e le iloa.
Fa'apipi'i uma polokalame ma firmware e ala i le fa'aogaina vave o fa'afouga fa'akomepiuta lata mai na tu'uina mai e tagata gaosi oloa ma fa'atau. Fa'aaoga le 'fa'afou otometi' filifiliga pe a maua.
Pulea avanoa i ala fa'asalalau e mafai ona aveese pei o SD card ma USB sticks. Mafaufau i ports ua le atoatoa, poʻo le faʻatapulaʻaina o avanoa i faʻasalalauga faʻatagaina. Fa'amalosia le aufaigaluega e fesiita'i faila e ala ile imeli po'o le teuina o ao.
Su'e lau pa puipui (e aofia ai ma le tele faiga faʻaauau) e fai ai se sone pa puipui i le va o lau feso'otaiga ma le Initaneti. Siaki a matou fa'amaumauga o oloa mo 'au'aunaga puipui puipui o le ao ua saunia e atina'e.
4. Aloese mai osofaiga phishing
I osofa'iga fa'akomepiuta, e lafo atu e le au fa'akomepiuta imeli pepelo e fesili ai mo fa'amatalaga ma'ale'ale e pei o fa'amatalaga faletupe, po'o le iai o feso'ota'iga i upegatafa'ilagi leaga.
95% o faʻamatalaga soliga na amata i osofaʻiga phishing, o le averesi o tagata faigaluega e mauaina 4.8 phishing imeli i le vaiaso, ma o le averesi osofaʻiga phishing e mafai ona tau ai lau pisinisi $1.6 miliona USD.
Ia mautinoa le aufaigaluega aua le su'esu'e i luga ole laiga pe siaki imeli mai se teugatupe ma Avanoa a le pule. O le a fa'aitiitia ai le a'afiaga o osofa'iga fa'akomepiuta manuia.
Va'aiga mo mea leaga ma sui upu faataga i se taimi vave pe afai e te masalomia ua tupu se osofaʻiga manuia. Aua le fa'asalaina le aufaigaluega pe a pa'u'u i se osofa'iga phishing. O le a fa'avaivaia ai lipoti i le lumana'i mai le aufaigaluega.
Nai lo lena, fai i lau aufaigaluega puipuiga malu i vaiaso taitasi, su'ega phishing ta'i masina, pe ta'ikuata e fa'atatau i le tagata fa'aoga saogalemu puipuiga taumafaiga a'oa'oga i latou e sili ona vaivai i lau fa'alapotopotoga.
Siaki mo fa'ailoga manino o le phishing, pei leaga le sipelaga ma le kalama, or tulaga maualalo lelei o logos iloagofie. E foliga sa'o le tuatusi imeli a le tagata na auina atu, pe o taumafai e fa'ata'ita'i i se tasi e te iloa? Siaki a matou fa'amaumauga o oloa mo 'au'aunaga phishing ua saunia mo atina'e mo a'oa'oga fa'alauiloa mo tagata fa'aoga.
5. Fa'aoga upu fa'aoga e puipui ai au fa'amatalaga
Passwords – pe a fa'atino sa'o - o se auala e leai se totogi, faigofie, ma aoga e taofia ai tagata le fa'atagaina mai le mauaina o au masini ma fa'amaumauga.
Ia mautinoa o komepiuta feaveai ma komepiuta uma fa'aoga oloa fa'ailoga e manaʻomia se upu faʻaulu e faʻaulu ai. Su'e puipui upu faataga/PIN or iloa tamatamai lima mo masini feaveai.
Fa'aaogā le fa'amaoniga fa'aopoopo (MFA) mo upegatafa'ilagi taua e pei o teugatupe ma imeli, pe a tu'uina atu ia te oe le filifiliga.
Aloese mai le fa'aogaina o upu fa'amaonia e pei o igoa o aiga ma fagafao. Aloese mai upu masani e mafai ona mateina e tagata solitulafono (pei o passw0rd).
Afai e galo ia oe lau pasiupu pe e te manatu ua iloa e se isi, taʻu vave lau matagaluega IT.
Suia upu fa'aletonu a le au gaosi oloa o masini e tu'uina atu a'o le'i tufatufa atu i le aufaigaluega.
Tuuina atu malu puipuia o lea e mafai ai e le aufaigaluega ona tusi i lalo upu fa'aulu ma fa'amama ese mai a latou masini. Ia mautinoa e mafai e le aufaigaluega ona toe setiina a latou lava upu faataga faigofie.
Mafaufau e faʻaaoga se pule faʻaupuga. Afai e te fa'aogaina se tasi, ia mautinoa o le 'matai' upu fa'aulu e maua ai le avanoa i isi au fa'aupuga uma e malosi. Siaki a matou fa'amaumauga o oloa mo 'au'aunaga pule fa'aupuga o le ao ua saunia e atina'e.
